لیوان‌های کاغذی روکش‌دار که در جلسات و همایش‌ها به وفور دیده می‌شوند، پشت ظاهر ساده‌ خود، حامل تهدیدی خاموش برای سلامت هستند. پژوهش‌های منتشرشده در Journal of Hazardous Materials نشان می‌دهد که تماس آب داغ با پوشش پلاستیکی این لیوان‌ها، در کمتر از چند دقیقه، میلیون‌ها ذره میکرو و نانوپلاستیک را به نوشیدنی منتقل می‌کند. این ذرات به دلیل اندازه بسیار کوچک، توانایی نفوذ به بافت‌های بدن و انباشت طولانی‌مدت را دارند و می‌توانند فرآیندهای التهابی و آسیب‌های اکسیداتیو را فعال کنند.

از سوی دیگر، یافته‌های Environmental Science & Technology هشدار می‌دهد که چای کیسه‌ای، به‌ویژه در دمای جوش، میلیاردها ذره مشابه رها می‌کند. این ذرات که دیده نمیشوند، بار سنگین مخاطرات سلامت را بر دوش دارند. مطالعات اولیه ارتباط این ذرات ریز را با بروز اختلالات ایمنی، التهابات مزمن، بیماری‌های قلبی و حتی اثرات نوروتوکسیسیته مطرح کرده‌اند. هرچند که پژوهش‌های جامع‌تر برای درک کامل دامنه این خطرات ادامه دارد.

این نوع آلودگی‌های پنهان، نمایانگر نقصی بنیادین در نظام حکمرانی سلامت است که بیشتر به طور سنتی بر پیشگیری و کنترل بیماری‌های عفونی متمرکز بوده و عمده منابع و راهبردهای خود را در جهت تأمین بهداشت دستگاه‌ تنفسی و دستگاه گوارش انسان به کار بسته است. در این چارچوب، بیماری‌های مزمن و پیچیده‌ای همچون سرطان که منشأ آن‌ها، مواجهه‌ بلندمدت با محرک‌های محیطی، شیمیایی و رفتاری است، به‌صورت سیستمی و ساختاری مورد غفلت واقع شده‌ است. فقدان یک رویکرد جامع و ریشه‌یابانه در تحلیل عوامل مؤثر بر سلامت عمومی، منجر به تمرکز صرف بر کنترل علائم بیماری‌های واگیردار و عفونی شده است. در نتیجه فرصت‌های مناسب و درست برای پیشگیری از بیماری‌های مزمن و مدیریت مخاطرات محیط زیستی به شدت محدود مانده است. این کم‌توجهی، نشان‌دهنده نقاط کور جدی در حکمرانی سلامت است که ضرورت بازاندیشی در سیاست‌گذاری‌ها و تدوین راهبردهای فراگیر و چندبخشی را دوچندان می‌کند.

هر بار استفاده از این لیوان‌ها و کیسه های کوچک چای، افزایشی تدریجی در مواجهه با ذرات مضر به حساب می‌آید. این مواجهه‌ تجمعی، در طول زمان می‌تواند بار خطر را بر سلامت سنگین‌تر کند. به همین دلیل، آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه و سازمان‌ها، نقش حیاتی در تغییر این الگوهای مصرفی و کاهش مخاطرات دارد.

در برابر این تهدیدهای ناپیدا، راهکاری ساده و در دسترس وجود دارد:

جایگزینی این لیوان‌ها با ظروف شیشه‌ای یا سرامیکی شخصی و استفاده از چای طبیعی دم‌شده در فلاکس‌های تمیز. این انتخاب، سلامت فرد را پاس می‌دارد و همزمان گامی مهم در کاهش بار آلایندگی‌های پلاستیکی بر کره زمین است. سیاره ما میراثی است که به نسل‌های آینده نیز تعلق دارد.

سیده آل‌محمد
عضو هیئت علمی دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران
20 مرداد 1404