به چشم دیده ام در شیب های زخم‌ خورده‌ دنا، آن‌جا که بلوط‌ های بسیار با تنه‌ هایی ترک‌ خورده، هنوز هم ایستاده‌ اند. کشاورزی را دیده ام که سنگینی نگاهش از نهیب خراشدار ضربه کلنگ دستش مهیبتر بود. دیده ام خاک ته کشیده و شکافتن ریشه‌ها را، درست در همان‌ جایی که چند روز قبل، سنجاب ایرانی، این مهندس بی ادعا، بی‌ صدا بذر بلوط را پنهان می کرد. کشاورزی را دیده ام که مجبور بود بز را جایگزین گوسفند کند و چه خوب می‌دانست که بز چه سبک‌ پا و بی‌ مهابا، بر قامت درختان می‌ تازد. فهمیده ام معیشتی را که از بوم‌ سازگار به بوم‌ سوز لغزیده است. 
و فرسایش خاک و فرونشستن زمین...

این تصویر را نوشتم چون رساله ام دقیقا در تلاقی با کوهستان و جنگل بلوط بود... 

در حکمرانی ما، آینده معمولا غایب است. نه از آن جهت که انکار شود، بلکه چون به‌ درستی ذینفع تلقی نمی‌شود. نظام‌ حکمرانی ما، از درک حضور واقعی و عینی آینده در ساختار تصمیم‌ گیری ناتوان بوده و هست. 

آینده نه رای می‌ دهد، نه مالیات می‌ پردازد، نه قدرت چانه‌ زنی دارد و در همین بی‌ صدایی، به حاشیه‌ می رود. بسیاری از بحران‌ های سیاره‌ ما، از تغییر اقلیم تا زوال تنوع زیستی و بهره‌ کشی بی‌ رویه از منابع طبیعی، نه‌ تنها پیامد تصمیم‌ های امروز، بلکه آغاز بی‌ عدالتی عمیق میان نسلی خواهند شد. 

پرسش ذهنم این است:
چرا در نظام حکمرانی، آینده به‌ عنوان یک ذینفع واقعی، مشروع و دارای جایگاه حقوقی تلقی نمی‌شود؟؟ پاسخ را شاید بتوان در ناتوانی نظام‌ های سیاسی و اقتصادی در تصور پیوستار زمان مانند یک تعهد اخلاقی، نهادی و ارزشمند پیدا نمود. 

در این میان، حکمرانی محیط زیست، یک افق معرفت شناختی است که پیوند انسان، محیط و زمان را بازتعریف می‌ کند. آینده نه فقط یک بازه زمانی مبهم، بلکه یک موجود سیاسی خاموش است که باید نماینده داشته باشد. همچون یک نسل بی زبان اما صاحب حق. این همان جایی است که منطق قدرت باید به منطق پایداری پاسخ دهد.

نظام‌ حکمرانی‌ وقتی نتواند آینده را در محاسبات خود وارد کند، نه‌ تنها ناپایدار خواهد بود، بلکه در نهایت دچار بحران مشروعیت می‌ شود، زیرا ناتوان از پاسخگویی به پیامدهای تصمیم‌ هایی است که تاثیرشان فراتر از چرخه‌ های کوتاه‌ مدت انتخاباتی یا برنامه‌ ریزی‌ های پنج‌ ساله است. حکمرانی بدون آینده، حکمرانی بدون حافظه است و آنکه حافظه ندارد، نمی‌تواند مسئول موفقی باشد.

سیده آل‌محمد
عضو هیئت علمی دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران
11 مرداد 1404