⚠️ نیروگاه بوشهر از نوع راکتور هسته‌ای آب تحت فشار ساخت روسیه است. این نیروگاه تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و از منظر طراحی برای تاب‌آوری در برابر زلزله و خطاهای انسانی پیش‌بینی شده است. اما این موضوع به‌هیچ‌وجه معادل مصونیت در برابر حملات هدفمند و چندلایهٔ نظامی نیست. سلاح‌های قوی و پیچیده می‌توانند سبب شرایطی شوند که حتی صرفِ تصورشان باید دستگاه‌های خط‌مشی‌گذاری ملی و منطقه‌ای را در وضعیت هشدار دائم قرار دهد.

در چنین شرایطی، ارزیابی پیامدهای محیط‌زیستی نیازمند بهره‌گیری از طبقه‌بندی‌های اضطراری سطح‌بندی‌شده است. مدلی که روسیه در تطابق با توصیه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و با اصطلاحات فنی مشخص، برای تحلیل مخاطرات پرتوی تدوین کرده است:

Planned Emergency Protection Zone (PEPZ)
در شعاع ۵ کیلومتر: تخلیهٔ فوری الزامی است؛ این محدوده شامل خودِ نیروگاه و مناطق هم‌جوار می‌شود.

Precautionary Action Zone (PAZ)
بین ۵ تا ۳۰ کیلومتر: شهر بوشهر و بخش‌هایی از تنگستان در این دامنه قرار دارند. اقدام پیشگیرانهٔ سریع ضروری است.

Urgent Protective Action Planning Zone (UPZ)
تا ۷۰ کیلومتر: دشتستان، گناوه، دیلم و شهرهای مجاور باید مشمول تدابیر حفاظتی بر پایهٔ جهت باد و میزان نشت قرار گیرند.

Extended Planning Distance (EPD)
۷۰ تا ۱۵۰ کیلومتر: شامل جنوب استان فارس (لامرد، مهر) و شرق خوزستان (هندیجان، امیدیه). سامانه‌های هشداردهی و رصد دائمی در این محدوده حیاتی است.

Ingestion and Inhalation Pathway Zone (IPZ)
تا ۲۰۰ کیلومتر و فراتر: اثرات بلندمدت بر سلامت عمومی، خاک و زنجیرهٔ غذایی مناطقی از یزد، کرمان و حتی اصفهان ممکن است پدیدار شود.

📣 در صورت وقوع نشت رادیواکتیو، ترکیباتی مانند ید-۱۳۱ و سزیم-۱۳۷ می‌توانند در ترکیب با اقلیم گرم و بادهای غالب از جنوب به شمال، مسیر آلودگی را بیشتر به درون خشکی هدایت کرده و نه‌فقط امنیت زیستی بوشهر، بلکه آب شرب، محصولات کشاورزی و حتی امنیت انرژی را در گستره‌ای فراتر از مرزهای ملی تهدید کنند. با توجه به شرایط خاص خلیج فارس (اعم از کم‌جریانی و بسته بودن نسبی آن)، نشت به دریا نیز می‌تواند موجب آلودگی شدید اکوسیستم دریا و تهدید زیرساخت‌های حیاتی مانند پالایشگاه‌ها، آب‌شیرین‌کن‌ها و بنادر کشورهای جنوبی خلیج شود.

🔊 به‌عنوان پاسخ، در PEPZ تخلیهٔ آنی، در PAZ آماده‌باش دائم، در UPZ مداخلات بر مبنای شبیه‌سازی‌های لحظه‌ای، و در EPD/IPZ پایش مستمر و تدوین طرح‌های میان‌مدت ضرورت دارد. زیرساخت‌های پدافند غیرعامل ایران همچنان با سطح مورد انتظار برای مدیریت چنین رویدادی فاصله‌ای چشمگیر دارد. تمرین‌های شبیه‌سازی‌شده، سامانه‌های هشدار سریع، و آموزش شهروندی برای مواجهه با بحران پرتوی، بیش از آنکه صرفاً امری فنی باشد، ضرورتی از جنس حکمرانی محسوب می‌شود. فراتر از ایران، پیامدهای این حادثه در صورت وقوع، به‌سرعت به مسئله‌ای فرامنطقه‌ای بدل می‌شود. پیامدهای سیاسی، امنیتی و محیط‌زیستی احتمالی می‌تواند توازن شکننده در خلیج فارس را دگرگون کند.

❌ چنین حمله‌ای، اگر رخ دهد، دیگر صرفاً اقدامی نظامی نخواهد بود؛ بلکه از منظر حقوق بین‌الملل، به‌ویژه پس از حادثهٔ چرنوبیل و فاجعهٔ فوکوشیما، حمله به یک زیرساخت غیرنظامی هسته‌ای حتی در جنگ، ممکن است به‌عنوان «environmental war crime» یا «nuclear environmental terrorism» دسته‌بندی شود. مفهومی که در چارچوب منشور سازمان ملل، مسئولیت بین‌المللی سنگینی را بر مهاجم تحمیل خواهد کرد. اصطلاح تروریسم محیط‌زیستی هسته‌ای به اقداماتی اطلاق می‌شود که با هدف تخریب عمدی زیرساخت‌های هسته‌ای یا ایجاد نشت رادیواکتیو صورت می‌گیرد، به‌گونه‌ای که نه‌تنها موجب آسیب انسانی فوری، بلکه موجب آلودگی گستردهٔ محیط‌زیست و اختلال در زندگی اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی در مقیاسی بزرگ می‌شود.

۳۰ خرداد ۱۴۰۴
ال محمد